Παγασές

Σημαντική πόλη της αρχαίας Πελασγιώτιδας. Τα ερείπιά της βρίσκονται κοντά στα ερείπια της αρχαίας Δημητριάδας, στην αρχή της εθνικής οδού Βόλου - Αθήνας. Οι Π. ήταν επίνειο των αρχαίων Φερών (σημ. Βελεστίνο) και μαζί με την Ιωλκό και την Άλο αποτελούσαν τις σπουδαιότερες πόλεις του Παγασητικού κόλπου, πριν ιδρυθεί η Δημητριάδα. Για την ονομασία Παγασές διατυπώθηκαν δύο θεωρίες: η μία παραδέχεται πως η λέξη παγασές έχει σχέση με το αρχαίο ρήμα πήγνυμι, που αποτελεί και το δεύτερο συνθετικό του ρήματος ναυπηγώ (ναυν - πήγνυμι). Επομένως οι Π. ήταν τόπος ναυπήγησης καραβιών και μάλιστα ίσως του σπουδαιότερου καραβιού της περιοχής, της Αργούς. Η δεύτερη ετυμολογική άποψη παραδέχεται πως η λέξη Π. έχει σχέση με τη λέξη Πάγος (= βράχος), γιατί οπωσδήποτε η τοποθεσία των αρχαίων Π. δίνει την εντύπωση ενός μεγάλου βράχου. Οι Π. μαρτυρούνται για πρώτη φορά στο ψευδοησιόδειο έπος Ασπίς του Ηρακλέους, όπου αναφέρεται ένα σπουδαίο ιερό του Απόλλωνα στις Π. Με το ιερό αυτό σχετίζεται πάντα με βάση το ίδιο έπος, και ο μύθος του Κύκνου, του γιου του Άρη, που σκοτώθηκε από τον Ηρακλή, γιατί δεν άφηνε τους κατοίκους των Π. να λατρέψουν τον Απόλλωνα στο τοπικό τους ιερό. Φαίνεται, λοιπόν, πως οι Π. ήταν το κέντρο λατρείας του Απόλλωνα. Ίσως μάλιστα ακόμα η ιστορική ερμηνεία του μύθου Ηρακλής - Κύκνος να υποδηλώνει μια θρησκευτική διαμάχη ανάμεσα στους παλιούς, προϊστορικούς και νέους κατοίκους των Π. Τα αρχαιολογικά ευρήματα μαρτυρούν ότι η περιοχή των Π. ήταν κατοικημένη από τη νεολιθική περίοδο. Βέβαιες όμως πληροφορίες για τον ιστορικό ρόλο των Π. έχουμε από τον 6o αι. π.Χ. και μετά. Τότε οι Φερές, σπουδαίο πολιτικό και στρατιωτικό κέντρο της Πελασγιώτιδας, θέλησαν vα αποκτήσουν δικό τους επίνειο στον Παγασητικό κόλπο, γιατί το γνωστό και σπουδαίο επίνειο, την Ιωλκό, το νέμονταν οι υπόλοιπες μεσογειακές πόλεις της Θεσσαλίας. Έτσι οι Φεραίοι απέσπασαν τις Π. από τη Μαγνησία και την έκαναν πόλη Πελασγική. Οι Π. τότε αποκτούν φήμη και γι» αυτό τον 5o αι. π.Χ. ο Ηρόδοτος στην Ιστορία του ονομάζει τον κόλπο ο επί Παγασών φέρων, από τις Π. δηλαδή και όχι από την Ιωλκό ή την Άλο. Η μεγαλύτερη ακμή όμως των Π. τοποθετείται στον 4o αι. π.Χ., τότε που οι Φερές παίρνουν στα χέρια τους όλη την πολιτική, στρατιωτική και οικονομική δύναμη της Θεσσαλίας κι έτσι από το επίνειό τους, τις Π., διενεργείται όλο το εμπόριο της Θεσσαλίας. Τότε οι Π. γίνονται πόλη με πανθεσσαλική ακτινοβολία και πανελλήνια φήμη. Η πόλη των Π. αρχίζει να παρακμάζει όταν οι Φερές έρχονται σε ρήξη με τους Θηβαίους και ιδιαίτερα με τον Φίλιππο της Μακεδονίας. Το 352 ο Φίλιππος καταλαμβάνει τις Π. και τις φέρνει και πάλι στη Μαγνησία. Έτσι παύουν οι Π. να είναι πανθεσσαλικό επίνειο. Τη θέση αυτή την παίρνουν τώρα οι Φθιώτιδες Θήβες (σήμερα Νέα Αγχίαλος), που στο μεταξύ αρχίζουν να συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον των Θεσσαλών. Το ενδιαφέρον αυτό και την ακμή τους οι Φθιώτιδες Θήβες θα τα διατηρήσουν έως τον 8o αι. μ.Χ. Οι Π. όμως σιγά σιγά παρακμάζουν, χωρίς να μπορούν vα αντιδράσουν στην πτώση τους αυτή. Έτσι, όταν ο Δημήτριος ο Πολιορκητής το 239 π.Χ. ιδρύει τη Δημητριάδα, οι Π. είναι ένα μικρό και ασήμαντο πόλισμα, που αδιαμαρτύρητα συνοικίζεται στη νέα πόλη και ακολουθεί πια από εδώ και πέρα τη δική της ιστορική μοίρα. Σήμερα από την παλαιά και ένδοξη πελασγική πόλη, τις Π., δεν σώζεται τίποτα σχεδόν. Μονάχα σκορπισμένα όστρακα στους βραχώδεις λόφους, όπου κάποτε ήταν χτισμένη η πόλη, μαρτυρούν την παρουσία της. Ίσως κάτι από το αρχαίο μεγαλείο και την αξιόλογη εκείνη ακμή των Π. να επιζεί ως περιηγητική· εντύπωση πάνω στα 3.500 μ. του τείχους της αρχαίας πελασγικής μεγαλούπολης, γιατί μονάχα αυτό σώθηκε από τα 7.500 μ. που μετρούσε το παλαιό τείχος.